Iz istorije Mostara i Hercegovine

preneseno sa: http://mosher.blogger.ba/arhiva/2014/02/04/3637154

Francuski konzularni agenti u Mostaru

            *NAPOMENA: Tekst koji slijedi napisao je Šemsudin Serdarević, a objavljen je u junu 2001. godine, u časopisu „Most“, br. 139(50)

 

 

            Francuski diplomata Leopold Moro porijeklom Poljak sa izvornim prezimenom Morawiecki, preuzeo je dužnost zamjenika vicekonzula u Mostaru 26. decembra 1865. godine. Izvještaje iz centra Hercegovine slao je Ministarstvu inostranih poslova svoje zemlje u Versaju, Bordou i Parizu. U njima je do u detalje opisivao sve važnije događaje a posebno se zanimao za boravak raznih emisara u ovoj pokrajini i njihovu ulogu. Sa istom pažnjom pratio je i izvještavao o popisima stanovništva, nacionalnoj i vjerskoj strukturi, vrstama zanata, privredi, uvozu i izvozu, komunikacijama i vrstama transporta, vrstama škola, strukturi učenika, popisu stoke itd. Praktično pod njegovu lupu stavljena je sva struktura političke vlasti, privrednih tokova, obrazovnog sistema i tradicije pojedinih etničkih grupacija. U ulozi zamjenika vicekonzula radio je do kraja maja 1873. godine kada predaje dužnost Evaristu de Sent – Mariju. U Mostaru je proveo četiri i po godine. Leopold Moro je od 1850. godine u Beogradu gdje uči srpski i turski jezik a već 1853. godine nalazi se u službi Francuske konzularne agencije u Sarajevu kao tumač za srpskohrvatski i orijentalne jezike.

            Pored maternjeg odnosno poljskog jezika Moro je poznavao francuski, srpskohrvatski, turski, ruski, orijentalne jezike, engleski, talijanski, njemački i grčki jezik. Prirodno je da poliglota ovog kalibra ima široko obrazovanje što mu itekako koristi u diplomatiji. Zbog kraćeg odmora Leopolda Moroa je oko tri mjeseca, tačnije do 11.09.1870. godine mijenjao Jean-Baptiste-Evariste-Charles-Pricot de Saint-Marie. Zamjena se desila iste godine još jedanput pošto je Moro morao biti u Sarajevu, međutim to je potrajalo daleko duže nego što je predviđeno odnosno sve do maja 1873. godine. Sen-Maria zamjenjuje Jerom Swietochowski rođeni Poljak, poznavalac francuskog, turskog i srpskohrvatskog jezika. Karijeru je započeo 1863. godine kao tumač u Francuskom generalnom konzulatu u Sarajevu. Evarista de Sent Marie je kao plod dugotrajnih i studioznih ispitivanja ostavio dragocjeno djelo o Hercegovini pod nazivom “Hercegovina, geografija, istorijska i statistička studija” (“L Herzegovine, etude, geographique, historique et statistique”) objavljeno u Parizu 1875. godine.

            Dekretom od 21. avgusta 1875. godine francuski konzul u Sarajevu ponovo je za vicekonzula u Mostaru imenovao Auguste Dozona (1822.-1890.), diplomatu, prevodioca i lingvistu koji je diplomatsku karijeru započeo 1855. godine u Beogradu. Došao je u burno doba, kada je u Hercegovini izbio ustanak i prijetio da se proširi na šire područje čime je skrenuo ne samo turske nego i velike evropske sile. Ustanak je otvorio tzv. “istočno pitanje”. U svrhu smirivanja stanja iz Sarajeva je u Hercegovinu poslana jedna komisija ali ona nije uspjela ništa konkretno učiniti. Kasnije su po istom pitanju pokušali nešto uraditi izaslanici valije Hasan-paše i Konstan efendije, međutim nisu mogli čak ni da stupe u kontakt sa ustaničkim vođama. Ustanici su zahtijevali od sultana da lično pošalje svog komesara na pregovore. Na to je Porta pokušala silom slomiti ustanike ali ni ta mjera nije urodila plodom.

            Austrougarska i Rusija su kao najzainteresovanije velike sile nastojale da utiču na ustanike putem diplomatije.

            Austrougarski poslanik u Carigradu Herbert prenosi poruku sultanu da je stav njegove vlade nemiješanje u poslove Turske. Konzuli iz Sarajeva i Dalmacije šalju izvještaje u Beč da se ustanak širi i prijeti da se pretvori u opšti rat.

            Broj izbjeglica iz Hercegovine u Dalmaciju popeo se na 30 000 i troškovi za njihovo izdržavanje sve više su pogađali austrougarsku kasu. Postojala je opasnost da se Srbija i Crna Gora zbog vitalnih interesa uključe u rat tako da se i Rusija sve više osjećala odgovornom za riješavanje pitanja na Balkanu. I upravo iz Rusije dolazi do incijative za diplomatsko posredovanje upučeno austrougarskom caru i kralju preko konzula Novikova u Beč. Predloženo je da Rusija, Austro-Ugarska i Njemačka, članice Trocarskog saveza, preduzmu akciju u cilju smirivanja stanja u Hercegovini. Vlada u Petrogradu je smatrala da trebaju kolektivno nastupiti kako bi Porta prekinula vojne akcije sa ciljem da se objave reforme a da zauzvrat ove tri sile garantuju njihovo sprovođenje.

            Diplomate Andraši (Austrija), Novikov (Rusija) i Švajnic (Njemačka) potpisali su trojni ugovor na osnovu koga je izrađena zajednička instrukcija. Formirana je komisija za pacifikaciju u koju su ušli pregovarači Rusije, Austro-Ugarske, Njemačke, Engleske, Francuske, Italije s jedne i Turske s druge strane. Ispred Turske imenovan je Server paša kao opunomočenik za Hercegovinu a njegov zadatak je bio da sarađuje sa članovima komisije za pacifikaciju. Te 1875. godine Mostar je bio centar diplomatske aktivnosti Rusije, Turske i svih velikih evropskih sila.

            Očito da se i ovaj put potvrdila izuzetno važna uloga Mostara za političke tokove na granici Evrope i Azije. Komisija je postavila uslov da Crna Gora i Srbija ostanu neutralne a da Austro-Ugarska spriječi dalji ulazak revolucionarnog elementa iz Italije koji je ubacivan u ustaničko područje. Njemačka je zahtijevala da se ne vrši nikakva presija na Tursku dok je prilikom susreta sa srpskim knezom Milanom car Vilhelm upozorio da se Srbija prema ustanku u Bosni i Hercegovini mora držati neutralno. Za predstavnika Rusije imenovan je konzul u Skadru Jastrebov, Italiju je zastupao konzul u Galcu Durando, Francusku konzul Dozon, Njemačku baron Lihtenberg konzul u Dubrovniku, Englesku bivši konzul u Sarajevu Holms i Austro-Ugarsku generalni konzul Vasić u Skadru.

            Svi članovi Komisije za pacifikaciju bili su konzuli pa se zbog toga ova akcija zove Konzularna mirovna misija. Zadatak im je bio da ustanicima objasne kako oni ne mogu računati na bilo kakvu pomoć od strane tri sile Austro-Ugarske, Rusije i Njemačke i da im preporuče da s Portinim komesarem rasprave svoje žalbe.

            Vasić i Jastrebov su preko Bara došli u Dubrovnik, a odatle su zajedno sa Lihtenbergom preko Metkovića krenuli za Mostar. U Metkoviću im se pridružio Server-paša tako da su u glavni grad Hercegovine stigli 4. septembra 1875. godine. Do 6. septembra svi konzuli su stigli u Mostar tako da je misija mogla početi. Dogovoreno je da se konzuli podijele u dvije grupe. Vasić, Lihtenberg i Durando pošli su 10. septembra preko Metkovića, Rasna, Popova polja, Zavale, Trebinjske šume, Trebinja, Bileće i Stoca a u Mostar su se vratili 23. septembra.

            Drugu grupu sačinjavali su konzuli Jastrebov, Holms i Dozon i oni su krenuli ka Nevesinju, da bi se preko Stoca vratili u Mostar dan ranije u odnosu na prvu grupu. Glavni cilj konzula je bio da čuju zahtijeve ustanika kako bi posredovali u pregovorima sa Server-pašom. Zahvaljujući biskupu Kraljeviću, ustanici Rasna i Gabele formulisali su svoje zahtijeve i u vidu spomenice predali je konzulima. Vasićeva grupa vratila se sa Zubaca neobavljena posla jer nisu bili u kontaktu sa vođama ustanika te nisu ni mogli čuti njihove zahtijeve. Time je propao pokušaj konzularne misije za pacifikaciju da posreduju u pregovorima vođa ustanka i Server-paše. Jedino što su se konzuli složili bilo je da Turska mora prihvatiti tri uslova a to su priznanje diplomatske intervencije, primirje i pregovore ustanika sa Portinim komesarom u Dubrovniku.

            Konzularnu agenciju Francuske u Mostaru je od Ogista Dozona preuzeo Gaston Vjet (1846.-1900.). Dužnost je počeo obavljati od 05.07.1878. godine upravo u vrijeme uvođenja austrougarske uprave u BiH. Po završetku školovanja proveo je nekoliko godina u službi u konzulatima u Skadru i Suecu da bi od 1873. godine bio dragoman kancelist u Francuskom konzulatu u Sarajevu. Za vicekonzula u Mostaru unaprijeđen je 21.12.1878. godine. Njegovi izvještaji pružaju dragocjene podatke o vremenu početka nove vlasti u BiH odnosno u Mostaru.