Mostar 1914. godine
Slike grada prije 100 godina (1)
U
svijetu će ove godine biti obilježena stota godišnjica od početka Prvog
svjetskog rata - svjetske klaonice, koja je na početku dvadesetog
vijeka odnijela 9 miliona života. U četiri nastavka prikazaćemo neke
slike grada Mostara od prije 100 godina.
Centar grada - trg Musala, 3. juna
1914. godine bio je krcat ljudima, djecom, znatiželjnicima, uzvanicima,
gospodom, dostojanstvenicima sve tri vjere, vojnicima, rajom. Okružen
lijepim, ne tako davno izgrađenim objektima, trg je odavao dojam
europske metropole. Veleljepni hotel Neretva, s velikim parkom i
vodoskokom uz hotel, izgrađen je još davne 1892. godine.
Na izlasku s Musale, na početku Nove ulice (danas Braće Brkića) ponosno je stajala Alajbegovića česma, izgrađena 1883. godine. Tu je već tada bila zgrada Djevojačke stručne škole, kojoj će mnogo godina kasnije biti Muzička škola. Samo godinu dana prije, na Musali je izgrađen prvi javni toalet, te parkiralište za kočije - tadašnji taxi, odmah pokraj kamene ograde lijepog parka.
Izgleda da je taj datum - 3. jun, nekako oposebno značajan, posebno drag našem gradu i na neki je tajanstveni način povezan s njim. Naime, baš na taj datum dogodili su neki događaji koji su posebno obilježili istoriju grada. Na isti taj dan 1466. godine, Turci pod zapovjedništvom bosanskog sandžak-bega Isabega Isahovića, osvajaju Blagaj (i vjerovatno Mostar). Istog dana, 1910. godine, car Franjo Josip I. posjećuje Mostar. Samo dvije godine kasnije, 1912., tog istog dana Mostar prvi put osvjetljava električna struja, da bi istog dana godinu dana kasnije – 1913. svečano bio otvoren Komadinov (Lučki) most. Ovaj 3. jun 1914. godine nije značajan samo zbog svečanog otvorenja Banje, nego i zbog toga što na svojevrstan način 25 dana prethodi svjetski značajnom događaju.
Naime, u centru svjetskih zbivanja, 28. juna ove godine, naći će se Sarajevo. Prije 100 godina u Sarajevu su ispaljeni sudbonosni hici, kojima je ubijen austrijski prestolonasljednik Franz Ferdinand i njegova supruga Sofija. To je bio fitilj, koji je kasnije zapalio čitav svijet i prouzrokovao smrt 9 miliona ljudi. Atentat je bio povod, ali ne i uzrok tome ratu, tako smo nekada učili u školi.
Bilo kako bilo, ljeta 1914. godine prekinuta je prva modernizacije Bosne i Hercegovine i njen prelazak iz srednjeg u novi vijek. Danas stotinu godina nakon svega toga, čini se da ta modernizacija nikad nije ni uhvatila priključak onim tempom, kojim je bila započeta, a gledajući s današnjeg stanovišta, čini se da je u nekim segmentima čitav taj jedan vijek čak preskočen. U mnogim stvarima, nije se puno odmaklo, a u nekima je točak istorije vraćen unazad, za tih čitavih stotinu godina. Svi ovi detalji stvar su analiza kojim se bave analitičari svih vrsta i neka oni o tome daju svoj sud.
Međutim, ovdje ćemo se zadržati samo na detaljima od značaja za našu čaršiju. Gdje je to bio ovaj grad prije 100 godina?
U arhivima Austrougarske monarhije iz perioda neposredno uoči Prvog svjetskog rata, o gradu Mostaru nalazimo jedan kratak osvrt, koga je zapisala Ferida Duraković u njenom tekstu “Rat i kulturni identitet(i) evropske BiH”.
„Mostar se prostire s obje strane Neretve, u klancu što ga zatvara planina Podvelež i gora Hum. Jezgro sadašnjeg Mostara nastalo je u XV vijeku. Svoj značajniji razvoj Mostar počinje od 1522. godine, kada postaje privremeno sjedište hercegovačkog sandžakbega i razvija se u politički, privredni i kulturni centar hercegovačkog područja. Najprepoznatljivije obilježje Mostara postaje Stari most, izgrađen 1566. godine. Za vrijeme austrougarske uprave, Mostar je bio središte okruga. On je kao regionalni centar - uz Tuzlu, Banju Luku i Sarajevo kao glavni grad Bosne i Hercegovine - prednjačio u razvoju u ovom periodu. U Mostaru je vidan urbani razvoj. Godine 1879. imao je 1.909 kuća i 10.848 stanovnika, a 1910. ima 2.769 kuća sa 16.392 žitelja (7.212 muslimana, 4.518 pravoslavnih, 4.307 katolika, 254 jevreja i 87 evangelista ). Godine 1914. u gradu se nalazila sreska uprava, sreski sud, državno tužilaštvo, okružni sud, gradska uprava, opštinska bolnica, posadna vojna bolnica, gradska elektrana, tvornica duhana, velika gimnazija i 4 druge srednje škole, 2 opšte osnovne škole, trgovačka škola, viša djevojačka škola, 5 medresa, 3 mekteba, 30 džamija, katolička i pravoslavna crkva. Gradska električna centrala u Mostaru izgrađena je 1911. godine na račun gradske opštine, uz angažiranje bečkog preduzeća Öter Siemens-Schucker-Werke. Centralu su pokretala tri dizel-motora jačine 160 ks, a u gradu je bilo instalirano devet trafo-stanica koje su osiguravale gradsku rasvjetu i 3.000 sijaličnih mjesta u kućama. Pred Prvi svjetski rat, u gradu su izgrađena dva mosta preko Neretve i oba su 1913. godine stavljena u promet (jedan je nosio ime cara Franje Josipa, a drugi gradonačelnika Mujage Komadine). U gradu je bilo nekoliko hotela: „Neretva“, „Bristol“ i „Orijent#. Saobraćaj u gradu obavljalo je oko 30 fijakera. Osim pošte i telegrafa, u gradu je funkcionisala javna telefonska mreža sa 72 pretplatnika”.
...nastavlja se...
(fotosi: Österreichisches Staatsarchiv)
Priredili: Ismail Braco Čampara / Tibor Vrančić / Smail Špago
Na izlasku s Musale, na početku Nove ulice (danas Braće Brkića) ponosno je stajala Alajbegovića česma, izgrađena 1883. godine. Tu je već tada bila zgrada Djevojačke stručne škole, kojoj će mnogo godina kasnije biti Muzička škola. Samo godinu dana prije, na Musali je izgrađen prvi javni toalet, te parkiralište za kočije - tadašnji taxi, odmah pokraj kamene ograde lijepog parka.
Izgleda da je taj datum - 3. jun, nekako oposebno značajan, posebno drag našem gradu i na neki je tajanstveni način povezan s njim. Naime, baš na taj datum dogodili su neki događaji koji su posebno obilježili istoriju grada. Na isti taj dan 1466. godine, Turci pod zapovjedništvom bosanskog sandžak-bega Isabega Isahovića, osvajaju Blagaj (i vjerovatno Mostar). Istog dana, 1910. godine, car Franjo Josip I. posjećuje Mostar. Samo dvije godine kasnije, 1912., tog istog dana Mostar prvi put osvjetljava električna struja, da bi istog dana godinu dana kasnije – 1913. svečano bio otvoren Komadinov (Lučki) most. Ovaj 3. jun 1914. godine nije značajan samo zbog svečanog otvorenja Banje, nego i zbog toga što na svojevrstan način 25 dana prethodi svjetski značajnom događaju.
Naime, u centru svjetskih zbivanja, 28. juna ove godine, naći će se Sarajevo. Prije 100 godina u Sarajevu su ispaljeni sudbonosni hici, kojima je ubijen austrijski prestolonasljednik Franz Ferdinand i njegova supruga Sofija. To je bio fitilj, koji je kasnije zapalio čitav svijet i prouzrokovao smrt 9 miliona ljudi. Atentat je bio povod, ali ne i uzrok tome ratu, tako smo nekada učili u školi.
Bilo kako bilo, ljeta 1914. godine prekinuta je prva modernizacije Bosne i Hercegovine i njen prelazak iz srednjeg u novi vijek. Danas stotinu godina nakon svega toga, čini se da ta modernizacija nikad nije ni uhvatila priključak onim tempom, kojim je bila započeta, a gledajući s današnjeg stanovišta, čini se da je u nekim segmentima čitav taj jedan vijek čak preskočen. U mnogim stvarima, nije se puno odmaklo, a u nekima je točak istorije vraćen unazad, za tih čitavih stotinu godina. Svi ovi detalji stvar su analiza kojim se bave analitičari svih vrsta i neka oni o tome daju svoj sud.
Međutim, ovdje ćemo se zadržati samo na detaljima od značaja za našu čaršiju. Gdje je to bio ovaj grad prije 100 godina?
U arhivima Austrougarske monarhije iz perioda neposredno uoči Prvog svjetskog rata, o gradu Mostaru nalazimo jedan kratak osvrt, koga je zapisala Ferida Duraković u njenom tekstu “Rat i kulturni identitet(i) evropske BiH”.
„Mostar se prostire s obje strane Neretve, u klancu što ga zatvara planina Podvelež i gora Hum. Jezgro sadašnjeg Mostara nastalo je u XV vijeku. Svoj značajniji razvoj Mostar počinje od 1522. godine, kada postaje privremeno sjedište hercegovačkog sandžakbega i razvija se u politički, privredni i kulturni centar hercegovačkog područja. Najprepoznatljivije obilježje Mostara postaje Stari most, izgrađen 1566. godine. Za vrijeme austrougarske uprave, Mostar je bio središte okruga. On je kao regionalni centar - uz Tuzlu, Banju Luku i Sarajevo kao glavni grad Bosne i Hercegovine - prednjačio u razvoju u ovom periodu. U Mostaru je vidan urbani razvoj. Godine 1879. imao je 1.909 kuća i 10.848 stanovnika, a 1910. ima 2.769 kuća sa 16.392 žitelja (7.212 muslimana, 4.518 pravoslavnih, 4.307 katolika, 254 jevreja i 87 evangelista ). Godine 1914. u gradu se nalazila sreska uprava, sreski sud, državno tužilaštvo, okružni sud, gradska uprava, opštinska bolnica, posadna vojna bolnica, gradska elektrana, tvornica duhana, velika gimnazija i 4 druge srednje škole, 2 opšte osnovne škole, trgovačka škola, viša djevojačka škola, 5 medresa, 3 mekteba, 30 džamija, katolička i pravoslavna crkva. Gradska električna centrala u Mostaru izgrađena je 1911. godine na račun gradske opštine, uz angažiranje bečkog preduzeća Öter Siemens-Schucker-Werke. Centralu su pokretala tri dizel-motora jačine 160 ks, a u gradu je bilo instalirano devet trafo-stanica koje su osiguravale gradsku rasvjetu i 3.000 sijaličnih mjesta u kućama. Pred Prvi svjetski rat, u gradu su izgrađena dva mosta preko Neretve i oba su 1913. godine stavljena u promet (jedan je nosio ime cara Franje Josipa, a drugi gradonačelnika Mujage Komadine). U gradu je bilo nekoliko hotela: „Neretva“, „Bristol“ i „Orijent#. Saobraćaj u gradu obavljalo je oko 30 fijakera. Osim pošte i telegrafa, u gradu je funkcionisala javna telefonska mreža sa 72 pretplatnika”.
...nastavlja se...
(fotosi: Österreichisches Staatsarchiv)
Priredili: Ismail Braco Čampara / Tibor Vrančić / Smail Špago
NovaSloboda.ba
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen