Džamija i mahala Fatime kadun na Carini

(tekst iz knjige o mahali Carina, koja je u pripremi, napisao je Ahmet Kurt)

na slici: Fatime kadun džamija iz 1902. godine ukomponovana na isto mjesto

U tekstovima gdje se spominje džamija Fatime kadun uvijek se ponavlja pet istih pogrešaka: Da je to jedina džamija sa četvrtastom munarom, da ju je gradila Fatima Šarić koja je napravila i sahat-kulu, da je džamija jedini ženski vakuf, da je to bila nekakva ženska džamija, te da se džamija zvala Kazazića. Nijedna od ovih pet tvrdnji nije tačna.

-Osim Fatime kadun džamije u Mostaru je i Ćejvan ćehajina džamija napravljena sa četvrtastom munarom, koja je krajem XIX stoljeća zamijenjena munarom ortogonalnog presjeka. Osim ove dvije džamije sa četvrtastom munarom u Hercegovini munaru kvadratne osnove imale su još džamija u Dabrici, Avdića džamija na Planoj (Bileća), Čelebića džamija u Donjoj Bijenji, džamija u Kruševljanima, džamija Hasan-paše Predojevića u Bileći i Telarićeva džamija u Bijeljanima kod Fatnice. Takođe je i najstarija munara džamije u Kljunima bila kvadratne osnove. Kada se spominju kvadratne munare džamija, možete pročitati tvrdnje da su te munare po ugledu na zvonike crkava gradili dubrovački klesari. Time se sugeriše da tadašnji muslimani nisu bili u stanju ozidati jednu tako jednostavan objekat, pa da su to morali raditi Dubrovčani. Kada znamo kakve su monumentalne sakralne objekte na prostoru Balkana podigle Osmanlije jasno je da se tu prije radi o tendecioznom omalovažavanju osmanskog naslijeđa, nego o neznanju pisaca ovakvih tekstova. Tu se jednostavno radilo o tome da vakif nije imao dovoljno sredstava da ozida ortogonalnu i višu munaru, koja je zahtijevala duplo više rada i para nego svi ostali objekti džamije.

-Dobri Hivzija Hasandedić je na osnovu onda raspoloživih dokumenata zaključio da je džamiju podigla oko 1620. godine Fatima, kćerka Ibrahima Šarića, koja je podigla i sahat-kulu. Kasnije je otkriveno više dokumenata koje ispravljaju Hasandedićevu tvrdnju. Tako je rah. Ahmet S. Aličić preveo i obradio detaljni katastarski popis vilajeta Hercegovina koji je izvršen 1585. godine. Te godine mahala Fatime kadun je bila najsjevernija mahala Mostara, a u tefter je popisivač doslovno napisao da je džamiju podigla „rahmetli gospođa Fatima, kćerka rahmetli hadži Mehmed-bega“. Pretpostavlja se da je ona bila kći Karađozbega koji je umro 1564. godine. Vremenska razlika između Fatime kadun i Fatime Šarić je najmanje 50-60 godina, pa je jasno da su to dvije različite osobe. Džamija je vjerovatno podignuta jednog ljeta između 1560. i 1580. godine. Godine 1585. godine, kada je popis vršen, harala je i epidemija kuge na našim prostorima. Mahala Fatime kadun je te godine imala 52 kuće. U mahali je živjelo neobično mnogo kovača, ukupno sedam. Mahala je bila na sjevernom kraju grada, na raskrsnici Carske džade za Sarajevo i konjskog puta za Poveležje i dalje prema Nevesinju i Gacku, pa su putnici prilikom dolaska na mostarski Pazar ostavljali mahalskim kovačima na popravak dijelove zemljoradničkog oruđa i alata, kotlove, volovsku i konjsku opremu i drugo. Za razliku od ostalih mahala Mostara, u Fatime kadun mahale skoro svi stanovnici su bile zanatlije, osim Mehmeda koji je bio član posade Mostarske tvrđave. Takođe su u mahali živjeli po 3-4 krojača, papudžije i kožarska majstora. Zapisano je da je jedan stanovnik ove mahale cotav i da nije za vojsku.

-Ko letimično prelista neki od 4-5 sidžila Mostarskog kadije vidjeti će da ima desetine žena koje su uvakufile svoja sredstva za dobrobit zajednice.

-Džamija Fatime kadun se nije zvala ženska džamija radi toga što je pristup u džamiju bio dozvoljen samo ženama, nego je taj pridjev dobila po ženi vakifu.

-U jednom kratkom periodu od 1895. do 1903. godine mujezin džamije je bio Jusuf Kazazić, koji je takođe bio zadužen za kupovinu muma/svijeća, pa je u nekim putopisima iz tog doba zapisano da je to Kazazića džamija, što se kasnije samo prepisivalo. Tako Karl Peez u svojim putopisima iz 1891. godine Tere Jahje džamiju naziva Kisića džamija jer je u neposrednoj blizini stanovao Đorđe Kisić, otac kasnijeg šereta Vase Kise! Memi hodžina džamija se pred Drugi svjetski rat zvala Ribičina džamija, jer su, prvo Salih, a zatim Ibrahim Ribica bili mutevelije Memi hodžinog vakufa. Isticanje ovih kolokvijalnih imena džamija je pogrešno i čitaoce dovodi u nedoumicu.
Džamija je srušena 1947. godine.

(mostarski.ba)