(tekst koji slijedi objavljen je na
portalu prometej.ba, autor je Amsal Mešić)
Godine 1905. u mostarsku Veliku
gimnaziju (danas Gimnazija Mostar) po prvi put su upisane djevojčice.
Bile su to Berta (1892-1945) i Marija Bergman (Marie Bergmann;
1894-1987). Trebalo je proći pet godina do sljedećeg upisa
djevojčica u mostarsku gimnaziju, a tek je 1913. prvi razred
završila djevojčica rodom iz Mostara.
Pionirsko mjesto u povijesti
mostarskog, ali i bosanskohercegovačkog obrazovanja, Marija i Berta
Bergman duguju roditeljima. Rođene su u okolini Sarajeva (Berta u
Blažuju, a Marija u Hadžićima) kao kćerke željezničkog
činovnika Josipa Bergmana (Joseph Bergmann), u aškenaškoj
jevrejskoj porodici porijeklom iz Beča. Iako skromnih primanja,
Berta i Marija imale su majku koja je za svoje četiri kćeri
odlučila izboriti ženama nedokučivo u tadašnjoj Bosni i
Hercegovini: visoko obrazovanje. To je iziskivalo pohađanje
gimnazije, te je Marija 1905. upisana u drugi, a Berta u treći
razred tada osmogodišnje Velike gimnazije u Mostaru. Tu su, pored
obaveznih predmeta, sestre Bergman mogle pohađati i jevrejsku
vjeronauku. Hrvatski dnevni listNarodna obrana je sredinom
februara 1912. posvetio članak “prvom ženskom maturantu u Bosni”,
izvještavajući da je u Mostaru Berta Bergman položila ispit
zrelosti. Marija je gimnaziju završila u Sarajevu.
Sestre Bergman su obrazovanje nastavile
u Beču, gdje je Marija, završivši studij slavistike i
germanistike, 1916. odbranila doktorsku disertaciju, a Berta 1918.
postala doktor medicine. Treća sestra postala je farmaceutkinja, a
najmlađa inženjerka hemije. Vrativši se u Bosnu i Hercegovinu kao
prva doktorica nauka, Marija Bergman je u međuratnom periodu
predavala “narodni jezik” u gimnazijama Mostara, Cetinja i
Sarajeva. Udala se za građevinskog inženjera Emila Kona i s njim
osnovala porodicu u Sarajevu. Berta Bergman je za to vrijeme
djelovala u više mjesta Bosne i Hercegovine kao pedijatrica,
uključujući Banju Luku. Po davanju otkaza u tamošnjoj Gradskoj
bolnici dobila je novčanu nagradu zbog “velikog požrtvovanja i
izlaganja vlastitog života neposrednim opasnostima”. Uoči Drugog
svjetskog rata radila je kao upravnica Školske poliklinike u
Mostaru, na mjestu današnjeg (ostatka) hotela Ruža.
Usponom Nacističke partije u Njemačkoj
tridesetih godina dolazi i do jačanja antisemitizma u Jugoslaviji.
Marija Kon se već kao prosvjetna radnica u Sarajevu borila protiv
protoustaških stavova pojedinih učenica. Život Jevreja je ipak
tekao normalno do oktobra 1940. godine, kada vlada ograničava prava
jevrejske djece na srednje i više obrazovanje. Kon je tada s brojnim
sarajevskim profesorima osnovala poseban prvi razred gimnazije kako
bi se Jevrejima omogućilo daljnje školovanje.
Položaj Jevreja se drastično pogoršao
okupacijom Jugoslavije u aprilu 1941. Kon je otpuštena iz službe, a
zatim zatvorena u koncentracioni logor Rab. Berta je stupila u pokret
otpora iste godine, te je opskrbljivala partizanske borce sanitetskim
materijalom, liječila ih i davala časove prve pomoći. Nakon
oslobođenja logora 1943. Kon se domogla partizanske teritorije i
postala direktorica gimnazije u Glini. Njena djeca su se pridružila
partizanima; sin Mihael je poginuo u Dvoru na Uni, a kćerka Mirjana
(kasnije Papo) je zarobljena na Igmanu i odvedena u koncentracioni
logor Ravensbrück. Dr. Bergman je tokom rata dva puta hapšena, da
bi 15. januara 1945. (Marijin rođendan) bila odvedena u
koncentracioni logor Jasenovac i ubijena.
Marija Kon i njena kćerka, kasnije
sutkinja i profesorica porodičnog prava, bile su među petinom
sarajevskih Jevreja koji su preživjeli holokaust. Kon je nastavila
prosvjetnu karijeru u Mostaru i Sarajevu, a 1950. pozvana je da
učestvuje u stvaranju Katedre za njemački jezik i književnost
Filozofskog fakulteta u Sarajevu. Bavila se njemačkom književnošću
od 17. do 20. stoljeća, a posebno prevodilačkim radom. te je prva
vodila Odsjek za germanistiku i anglistiku. Penzionisala se 1968.
godine, ali je nastavila voditi brigu o radu Odsjeka, koji je 1984.
organizirao proslavu “izuzetnog jubileja”, njenog 90. rođendana.
Umrla je u Sarajevu 9. augusta 1987. godine.
Ni riječi o dr. Berti Bergman i prof.
dr. Mariji Kon nisam čuo ni pročitao u Gimnaziji Mostar, školi u
čije sam prostorije ušao 103 godine nakon njenih prvih
učenica. Danas je to škola na čijem je čelu žena, škola u
kojoj žene čine preko dvije trećine administrativnog, tehničkog i
nastavnog osoblja i đačkog tijela. Svim prirodnim naukama
podučavaju isključivo žene, a ja sam je ipak završio ne znajući
da je baš iz te škole ravno 100 godina ranije izašao “prvi
ženski maturant u Bosni”, mostarska “legendarna doktorica”
Berta Bergman. Ni prva žena s doktoratom u Bosni i
Hercegovini, pionirka bosanskohercegovačke germanistike, nije bila
vrijedna spomena u školi koju je pohađala i u kojoj je radila, a u
kojoj danas isključivo žene predaju svih sedam zastupljenih jezika
(uključujući dva koja je Kon predavala kao “narodni”).
Za dojučerašnje nepoznavanje lika i
djela sestara Bergman ne krivim nijednog od svojih profesorica i
profesora. Među njima je bilo i onih koje mogu kriviti samo za to
što me marginalizacija žena uopće interesuje. Ideologija koja
vlada Mostarom nezamisliva je bez te marginalizacije. Svega dvije
ulice u Mostaru nazvane su po ženama, ali budući da se radi o
ulicama Kraljice Katarine i Kraljice Jelene, jasno je da se na umu
imalo propagiranje nacionalne mitologije, a ne ukazivanje na
postignuća žena ni odavanje počasti zaslužnim Mostarkama. Jednoga
dana kada se konačno promijene sporna imena pojedinih ulica, možda
se neko usudi spomenuti sestre Bergman. Možda se na Ulicu Alekse
Šantića, po kojem je nekada njihova škola nosila ime, bude
nadovezivala ulica nazvana po njima, a ne po čovjeku koji ih je slao
u logore, odnosno u smrt. Možda.
(Amsal Mešić, Prometej.ba)
Izvori:
Anita Dremel; Lada Čale Feldman;
Lidija Dujić; Rada Borić; Sandra Prlenda; Maša Grdešić; Renata
Jambrešić Kirin: “Uzduž i poprijeko: brak, zakon i intimno
građanstvo u povijesnoj i suvremenoj perspektivi”, Centar za
ženske studije, Zagreb, 2015
Cezar Danon: “Sjećanja”, Glasnik
Jevrejske zajednice Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 2000
Jakov Danon, Verica Stošić: “Memoari
na holokaust Jevreja Krajine”, Jevrejska opština Banja
Luka, 2010
Christoph König: “Internationales
Germanistenlexikon 1800 – 1950”, Walter de Gruyter, 2003
Eli Tauber: “Pravednici među
narodima iz Bosne i Hercegovine” (predavanje na Filozofskom
fakultetu Univerziteta u Tuzli), 2014
U bespućima interneta nismo uspjeli
pronaći nijednu sliku Berte ili Marije Bergman, izuzev ove Bertine
slike u naslovu teksta, koja je pronađena u zborniku radova Bosna
i Hercegovina 1941: Novi pogledi, (Institut za istoriju u Sarajevu,
Sarajevo 2012).
Nadamo se da njihove fotografije
negdje postoje: ako netko dođe do njih, molili bismo da se javi na
mejl prometej-ba@libero.it.
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen