Mostarska tabija

 

(tekst koji slijedi objavljen je na facebooku dana 4. oktobra 2024. godine, autor je Ahmet Kurt)

Mada se nalazi svega 150 m istočno od Starog mosta tabija nije u fokusu turističkih posjeta Mostaru i nepravedno je zapostavljena (vidjeti panoramu sa tabijom i Starim mostom).

Obzirom na moć Osmanskog carstva u XV i XVI stoljeću i udaljenost ratišta od Mostara nije se moralo živjeti unutar obedemljenog prostora i grad se slobodno širio. Zbog gubitka dijela Dalmacije tokom Bečkog, Kandijskog (1645–1669) i Morejskog (1684–1699) rata, osmanska granica je povučena bliže Mostaru, pa Sultanova vlast opravlja stare i podiže nova utvrđenja duž pograničnih mjesta i reorganizuje vojnoteritorijalni raspored. Između 1700. i 1706. godine osniva se Mostarska kapetanija i grad se utvrđuje s obje strane Neretve.

U tom ratnom periodu podiže se i tabija (vidjeti slike). Tabije (bastioni) su izum osmanske vojne inžinjerije. To su niske kule, kružne ili poligonalne osnove, sa nasutom jezgrom i terasom za topove po kojoj se topovi mogu premještati s jedne na drugu stranu, zavisno odakle dolaze napadači (vidjeti slike). Obzirom na tadašnji domet topova (200-400 m) sa tabije se moglo gađati eventualne osvajače koji bi prodrli na desnu obalu Neretve u blizini mosta.

Uz tabiju je sjedila i policija (zaptije), koja je pored drugih dužnosti, vršila nadzor nad održavanjem čistoće u gradu; na ulicama, pijaci i u ugostiteljskim objektima. Na tabiji je pucao top i dizan je bajrak svakog petka, o bajramima i na sultanov rođendan.

Po izgradnji tabije na nju su prenešena dva topa sa Velike Tepe koja su tu bila dovučena kao ratni plijen neposredno nakon osmanskog osvajanja tvrđave u Skradinu davne 1522. godine. Spomenuti topovi u Mostaru su dobili imena Zelenko i Đumišhalkalija. Kasnije su topovi premješteni na sjeverni ulaz u Mostar (Skakala), gdje su ostali sve do sredine XIX stoljeća kada ih je raspilao i nekud odvukao Omer-paša Latas.

Osim što su građani Brankovca, gdje se tabija nalazi, očistili smetlje kojim je gotovo bila zatrpana i uredili manji park (na slici) drugih ulaganja u turistički potencijal ove građevine nije bilo (postavljanje replike topa, vidikovac i sl).

(AhmetKurt/20241104)

(fotografije nove: Ahmet Kurt, fotografija stara: Mostar 1891, pogled, Konak i Tabija, cidom.org)

(spagos)